BLOG YAZILARI

Fiksaj İşleminin Yapılışı

Sentetik mamullere fiksaj işlemi iplik ve kumaş hâlinde yapılır.

• Fikse işlemi: Sıcak hava ile fiksaj (termofikse): Bu işlem genellikle ramözde, sıcak hava altında kumaşın gerdirilerek fikse edilme işlemidir. İşlem süresi materyale bağlı olarak 10 saniye ile 3 dakika arasında değişir.
• Sıcak su ile fiksaj (Hidrofikse): Kumaşlar, levent üzerine sarılarak; iplikler, bobin hâlinde basınçlı aparatlarda sıcak su verilerek fikse olur.
• Sıcak buhar ile fiksaj: Kumaşlar, levent üzerine sarılarak; iplikler, bobin hâlinde basınçlı aparatlarda buhar verilerek fikse olur.

Kuru Isı Fiksajı, Termofiksaj

Tekstil lifleri, üretim aşamalarından geçerken ve kullanılırken yüksek ısılarla karşılaşabilir. Özellikle sentetik liflerde bu ısı problem oluşturur ve termofiksaj işlemi yapılmadıysa tekstil mamulünün yapısının ve özelliklerinin bozulmasına yol açabilir. İşte bu yüzden sentetik liflere veya bu liflerden yapılmış materyallere termofiksaj işlemi uygulanır. Bütün  sentetik lifler, uzun zincir moleküllerden oluşur.

Eğrilme işleminden sonra bu zincir moleküller gelişigüzel yayılmışlardır. Ancak daha sonra orijinal uzunluklarının birkaç katı kadar çekime uğrar ve sonunda uzun moleküller oryante olur ve lif eksenine paralel olarak uzanır. Lif cinsine bağlı olarak lif içerisindeki bu zincirler farklı kuvvetlerle birbirlerine bağlanmıştır. Örneğin, polyesterde zincir moleküller van der waals kuvvetleriyle birbirlerine bağlı iken naylonda bu kuvvetler H-bağlarıdır.

Önemli nokta; bu kuvvetlerin molekül zincirlerini, çok kısa mesafede bir arada tutmasıdır. Ancak paralelleştirme (çekim) işleminden sonra bu bağlar kuvvetlenir. Dolayısıyla lifler sertleşir ve çekmede uzaması azalır. Germe-çekme işleminden önce de sonra da bu bağlar, zincirler üzerinde mevcuttur. Ancak kuvvet ve baskı altındadır. Eğer life ısı şeklinde bir enerji uygulanırsa lif içerisindeki zincirler hareket etmeye başlar ve bu enerji yeteri kadar olursa zincirler arasındaki kuvvet ve baskı altındaki bağlar kopar.

Yeterli derecede ısı enerjisi uygulandığında bu bağların hepsi kopar ve lif erir. İşte bu ısı enerjisi minimum enerji durumuna eriştiğinde durdurulursa yani lifler soğutulursa zincirler arasındaki bağlar en kısa yoldan yeniden bağlanır. Dolayısıyla lif bu tespit ısısına kadar ısıya maruz kaldığında durumunda herhangi bir değişiklik (çekme vb.) olmaz. Bundan dolayı termofiksaj aşağıdaki gibi yapılır:

• Lif istenilen sıcaklığa kadar ısıtılır.Lif çekme meydana gelmeyecek şekilde sabit tutulur.
• Seri bir şekilde soğutma yapılmalıdır.
• Termofiksaj işleminden sonra sentetik liflerin yapısında, termoset oldukları sıcaklıklara kadar bir bozulma olmaz, bu sıcaklıklara kadar rahatlıkla çalışılabilir.

Fiksaj ile Sağlanan Özellikler

Fikse edilmiş kumaşa aynı zamanda buruşmazlık özelliği de kazandırılmış olur. Liflerin buruşma eğilimi azalır. Isı fiksajı, polyester mamullerin boyama sırasında ence ve boyca stabil kalmasını sağlar. Fikse edilmiş mamule halat hâlinde de terbiye işlemleri yapılabilir. Termofiksaj, mamulün boya alımını etkiler. Fiksaj sıcaklığının artırılması ile boyanabilirlik önce azalır, sonra 200 C civarında tekrar artar. Termofiksaj sonrası elyafın tutumu sertleşir, elastikiyeti azalır. Sentetik mamullere kazandırılacak özellikler fiksaj türüne bağlıdır. En yaygın fiksaj metodu kuru sıcak hava ile yapılan fiksajdır. Termofiksaj olmuş mamulde pillingleşme azalır. Avanslı olarak yapılan termofiksaj işleminde sıcaklık artırıldıkça mamulün tutumu sertleşir. Tekstüre ipliklere düşük sıcaklıklarda fiksaj işlemi yapılmalıdır.

Fiksaj Sonuçlarını Etkileyen Faktörler

Termofiksaj Sıcaklığı: Sıcaklığın mamuldeki etkisi, kontrol altına alınmış liflerdeki iç gerilimleri serbest hâle getirmesidir. Sıcaklığın etkisi ile lifteki kristalitler eriyerek yeniden oluşur. Termofiksaj sıcaklığı mamulün daha önce gördüğü termofiksaj sıcaklığına göre belirlenmelidir.
Isıtma Hızı: Mamulün cinsine ve metre/tül ağırlığına göre belirlenir. Delikli tamburlu kurutucularda ve ramözlerde hızlı, hot-fluelarda ise yavaş ısıtma yapılmaktadır.
Termofiksaj Sıcaklığında Kalış Süresi: Kumaşın ısınması için geçen süre ile termofiksaj sıcaklığındaki bekleme sürelerinin toplamı olmaktadır. Termofiksaj sıcaklığına kadar geçen sürenin belirlenmesinde yine önemli iki faktör, termofiksajın yapıldığı makinenin tipi ve kumaşın metre/tül ağırlığıdır.

Gerilim: Termofiksaj işlemi sırasında gerilim arttıkça liflerin kopma dayanımları artar, camlaşma noktaları yükselir. Termofiksaj gerilimi, mamulün daha önceden gördüğü termofikse işlemi sırasındaki gerilim miktarı tespit edilerek saptanır.
Soğutma Hızı: Soğutma işlemi yavaş yavaş yapılmalıdır. Bu sayede liflerde küçük kristalitler oluşur. Bunlar birleşip büyük kristalitler oluşturarak iç gerilimleri azaltır. Böylece mamulün hareket kabiliyeti kısıtlanacağından mamul sonraki terbiye işlemlerinde çekmez, deforme olmaz.